تصاویر استان سیستان و بلوچستان
دشت سیستان یکی از دشت های داخلی فلات ایران است که به طور متوسط ۴۷۵ تا ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رودخانه هیرمند و سیلاب های اطراف آن
و اما ناحیه بلوچستان قسمت جنوبی استان را شامل می شود و منطقه وسیع کوهستانی است که با توجه به مجاورت با دریای عمان و وزش بادهای موسمی دارای آب و هوای متفاوتی است. بارش کم نزولات جوی و عدم وجود منابع برفی کوهستانی باعث شده بیشتر رودخانه های این منطقه فصلی و موقتی باشد و در بخش وسیعی از استان، منابع محدود آب های زیر زمینی تنها امکانات تامین آب محسوب می شود.
ارتفاعات سیستان و بلوچستان به دوران دوم و سوم زمین شناسی تعلق دارد و سنگ های آن اغلب آهکی و گچی است. این ارتفاعات دنباله رشته کوه های مرکزی هستند که از « الوند » شروع شده و به موازات رشته کوه های زاگرس امتداد یافته و به بلوچستان ختم می شود و شامل ناهمواری های شرق چاله لوت و ارتفاعات دیواره شرقی و جنوبی چاله جازموریان است .مهمترین ارتفاعات این منطقه عبارتند از: کوه تفتان، کوه بزمان، کوه بیرک، بم پشت، کوه سلیمان، کوه ملک سیاه، سلسه جبال پیر شوران .
رودخانه های مهم استان سیستان و بلوچستان نیز مانند مناطق کوهستانیش در دو ناحیه سیستان و بلوچستان به علت موقعیت اقلیمی به صورت دائمی و فصلی متفاوت است.
از مهمترین رودخانه های موجود در بلوچستان نیز می توان به بمپور، کاجـو، سرباز، باهو کلات، کهیر یا نیک شهر، ماشکید یا ماشکل، رابچ یا فنوچ، سیانجــان یا تلخ آب، لادیز و گزو را نام برد که از این میان رودخانه های بمپور و کارواندر از مهمترین رودخانه های دایمی این منطقه به شمار می آیند.
به جز رودخانه های جاری در استان سیستان و بلوچستان، سه دریاچه ی مهم کشور نیز در این استان واقع شده که عبارتند از: دریاچه هامون، دریاچه جازموریان و دریاچه هامون ماشکل.
استان سیستان و بلوچستان با توجه به موقعیت جغرافیایی، از یک طرف تحت تاثیر جریان های جوی متعدد مانند؛ جریان بادی شبه قاره هند و به تبع آن باران های موسمی اقیانوس هند قرار دارد
درجای دیگر یعنی در کتیبه نقش رستم به نقل از داریوش آورده اند: «به خواست اهورامزدا این است شهرهایی که من جدا از پارس متعلق به ایران کردم. بر آنان حکمرانی کردم . آنچه از من به آنان گفته شد آن را کردند. قانون من است که آنان را نگه داشت: ماد، خوزستان، پارت، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، زرنگ، رخج، ث ت گوش، گندار، هند، سکایی های هوم نوش، سکایی های تیز خود، بابل، آشور، عربستان، مصر، ارمنستان، کپد و کیه، سارد، یونان، سکایی های ماورای دریا، سکودر، یونانی های سپر روی سر، لیبی ها، حبشی ها، اهالی مک، کارایی ها». همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت داده اند. زمانی سیستان جزو قلمرو دولت ساسانی به شمار میآمد که به دست اردشیر بابکان فتح شد و در سال ۲۳ هـ. ق، مسلمانان عرب این سرزمین را فتح کردند. اولین فرمانروای معروف ایرانی این سرزمین بعد از اسلام، یعقوب لیث صفاری بود . بعد از صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز هریک، مدتی در این سرزمین فرمان راندهاند. سرزمین بلوچستان امروزی که ناحیه جنوبی استان را تشکیل میدهد، در قدیمیترین اسناد تاریخی به اسم «مکا» مشهور بوده و در نوشتههای هرودت، تاریخ نگار یونانی، از آن به عنوان «گدروزیا» یاد شدهاست. به دنبال سقوط هخامنشیان توسط اسکندر مقدونی در سال ۲۳۰ پ- م. وی مسیر بازگشت خود از هند به ایران، شهر «گدروزیا» را انتخاب کردهاست.
پس از ساسانیان توسط اعراب مسلمان، در زمان خلیفه دوم، اکثر مردم این سرزمین بلافاصله به اسلام روی آوردند. از زمان ساسانیان به بعد این سرزمین همواره جزیی از ایران محسوب میشد. در سده دوازدهم یک خاندان هندی به نام «راجه گان» بر بلوچستان حکمرانی می کردند. رهبر این خاندان به نام «کامبار» برای جلوگیری از نفوذ و شورش افغان ها پس از نبردی سنگین آنان را شکست داد و توانست قدرتش را در این منطقه افزایش دهد.
در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی، سیستان دوباره تحت حاکمیت ایران قرار گرفت ولی در همین دوره بود که افغان ها شورش کرده و این سرزمین را ویران کردند. در زمان حکومت نادرشاه این سرزمین از سیطره حکومت افغان ها آزاد شد و زمانی که نادرشاه راهی هندوستان شد و به قندهار رسید لشگری را راهی بلوچستان کرد و آنان را با خود همراه کرد و عبداله خانبه اطاعت نادر در آمد. عبداله خان در جنگ با نواب سند به قتل رسید و پسرش حاج محمد خان جانشین وی شد. برادر حاج محمد خان به نام نصیر خان به منظور همراهی لشگر نادرشاه در جنگ با هندوستان رهسپار شد. وی پس از پایان جنگ و به هنگام بازگشت به ایران برادرش را کشت و خود حکومت سیستان را برعهده گرفت.
در سال ۱۲۵۴ هـ. ق، ارتش انگلستان به افغانستان حمله کرد و پس از وارد کردن خسارت ها و تلفات بی شمار بالاخره در سال ۱۲۷۱ هـ. ق، عهد نامه ای بین خان سیستان و دولت انگلیس بسته شد که براساس آن قسمت های بلوچستان پاکستان به نام بلوچستان انگلیس نام گرفت و انگلیس خطوط راه آهن و ساختمان هایی را در آنجا بنا کردند.
در قرن نوزدهم با دخالت بریتانیا سیستن و بلوچستان به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد و تا سال ۱۳۰۷ هـ. ش، بلوچستان مانند سایر ایالتها و ولایتهای کشور حکومت خان خانی داشت اما پس از شکست دوستمحمدخان بارکزائی قدرت حکومت مرکزی در این خطه تثبیت شد.
به طور کلی استان سیستان و بلوچستان از لحاظ تولید میوه های گرمسیری مقام اول، از لحاظ تولید پیاز مقام دوم و از لحاظ تولید خرما مقام سوم و از جهت تولید گیاهان علوفه ای رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است.
دامداری بیشتر در میان طوایف عشایری بلوچ رواج دارد و کوچ به عنوان پدیده ای اقتصادی در حیات ایلی به منظور جمع آوری خوراک انجام می گیرد که در این منطقه به خرما و شاخ و برگ آن محدود است. با توجه به حاصلخیزی خاک و کشت علوفه امکان توسعه و پرورش گاوشیری و پرواربندی را درمنطقه سیستان میسرساخته است.
در بخش پرورش ماهی، پرورش میگو در استان از اهمیت بالایی برخوردار است.
در استان سیستان و بلوچستان، بخش صنعت رشد چندانى نیافته است، به طورى که در حال حاضر، مردم این استان بیشتر کالاهاى مصرفى و صنعتى خود را از سایر استانها یا پاکستان تأمین مىکنند. بافت اجتماعى استان، دورافتادگى و در حاشیه قرار گرفتن از مراکز اصلی جمعیتی، عدم دسترسى به منابع تکنولوژى، کمبود نیروی انسانی ماهر و کمبود زیربناها، تراکم اندک جمعیت، پراکندگی نقاط زیستی، شرایط اقلیمی نامناسب، فقر منابع آبی به ویژه در کانون های جمعیتی، فقر فرهنگى از عوامل اصلى محرومیت و عقبماندگى صنعتى این استان است. ولی با این حال، صنایع موجود در استان به دو گروه ماشینى و دستى تقسیم مىشوند: صنایع ماشینى استان عبارتند از: صنایع غذایى، نساجى، پوشاک و صنایع شیمیایى که بیشتر در اطراف زاهدان و شهرهاى بزرگ فعال هستند. سایر صنایع استان بیشتر مشتمل بر کارگاههاى فلزکارى، ریختهگرى، ساخت لوازم خانگى و تانکرسازى است.
صنایع دستی بیشتر بین ایلات و عشایر استان رواج دارد و از اهمیت بالایی برخوردار است به طوری که از نظر تأمین درآمد، پس از کشاورزى و دامدارى ، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. مهمترین صنایع دستى عشایر سیستان و بلوچستان عبارتند از: حصیربافى، قالىبافى، سوزندوزى، چادربافى، سفرهبافى، جوالبافى، نمدمالى و سکهدوزى. در بخش معادن نیز می توان به معادن کشف شده استان نیز اشاره کرد: معدن مس در شمال غربى زاهدان با ذخیرهاى بیش از ۱۵ میلیون تن، معدن کرمیت در نواحى خاش و معدن منگنز در منطقه کوتیج، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسهٔ سیلیسى. همچنین باید خاطرنشان کرد، دریاى عمان یکى از منابع بسیار غنى نمک است. استخراج نمک از آب دریا همواره در روستاهاى ساحلى رایج است و زمینه بسیار ارزان و مناسبى براى گسترش آن وجود دارد.
- بخش شیرینی ها : انواع نان و شیرینی های محلی مانند کلوچه محلی، تجکی، لندو، قتلمه، بورک، آچار.
- بخش کشاورزی : انگور یاقوتی، خربزه و هندوانه زابلی.
ایرانشهر : پناهگاه حیات وحش تمساح پوزه کوتاه کاندو، چشمه آب گرم بزمان، حاشیه رودخانه دامن، حاشیه رودخانه باهو کلات، حاشیه رودخانه بمپور، نخلستان های حاشیه رودخانه دامن، حاشیه رودخانه رابیچ یا فنوچ، دامنه کوه خضر.
چابهار : باغ های موز زرآباد، پناهگاه حیات وحش در باهو کلات، درخت انجیر کهن سال مکر زن در تیس کوپان، سواحل دیدنی چابهار، غار بان مسیتی، غار تیس.
خاش : برکه کاواری، چشمه گلفشان پیرگل، چشمه آبگرم سنگان، چشمه آب معدنی سرد شونده، چشمه مرغاب، چشمه بنه زیره ایی، درخت سرو چند هزاره ساله میر عمر، دامنه و طبیعت کوه تفتان، دامنه و قله تفتان، دریاچه سردریا، غار چاهک، غار پوسه، قله چهل تن.
زاهدان : چشمه آب معدنی موسی، چشمه آب معدنی اسکل آباد، حاشیه رودخانه سیانجان یا تلخ آب، دامنه کوه ملک سیاه، دشت سیستان، دشت لوت، دریاچه سه دریا، غار لادیز، غار کرمانچی.
سراوان : درخت کهنسل سرو سرجو ، چشمه آهوران ، حاشیه رودخانه ماشکل یا ماکشید، حاشیه رودخانه ناهوک، غار مولتان.
نیک شهر : آبشار اوگینگ، تنگ سرحه، تنگ فنوج، حاشیه رودخانه کهیر، منطقه گردشگری آبند، منطقه گردشگری گرگان، منطقه گردشگری بلپیر، منطقه گردشگری شالمال.
ایرانشهر : باغ خالصه بمپور، تپه کلاتک تنهک، تپه کلاتک میرزاخان، ساختمان قدینی بهداشت محیط، قبرستان بزرگ طشت، قلعه ابتر، خانه خدابنده، قلعه بمپور ، قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر، قلعه دامن، محوطه تاریخی اسپید دژ، مقبره شیخ شمیل، مقبره سیدمهدی.
چابهار : امام زاده غلام رسول ، تپه گل افشان درکهیر، ساختمان قدیمی پست، قلعه کسوجمپ، قلعه پیروز گت، قلعه پرتغالی ها، قلعه قدیمی تیس، مسجد جامع تیس، محوطه باستانی گراکی کوه، محوطه بن داود، منطقه آزاد تجاری.
خاش : زیارتگاه مرتضی علی، برجک قدیمی و قلعه بلو، قلعه تاریخی خاش، قلعه حیدر آباد، قلعه اپرندگان، مسجد جامع خاش.
زاهدان : آسیاب آبی روستای تمین، بازار سرپوشیده، بقایای کاروانسرای قدیمی، پاسگاه بین راهی انگلیسی ها، زیارتگاه ملک سیاه، ساختمان اداری و تجاری قدیمی ساختمان شهربانی میرجاوه، ساختمان گمرک بلوچستان، ساختمان کانون کارآموزان، قلعه تپه لادیز ، کاروانسرای نصرت آباد، مدرسه طالقانی ، مسجد شاه علی ، مسجد زرنج ، معماری صخره ای روستای تمین، منزل حیدریان، منزل قدیمی شمسی، منزل قدیمی زعیم و ابوئی فعلی.
سراوان : آرامگاه ملک شمس الدین صفاری، آرامگاه شیخ محمد مرشد، آرامگاه ملا بایان، آتشکده کوه مهرگان، بهداری سراوان، تپه مهرگان، تپه سیاه دک، تپه کهنوک، تپه کلپورگان، تپه کلاتک هوشک، سنگ نگاره های دره کندیک، سنگ نگاره های در شیر و پلنگان، قبرستان قدیمی سموکان، قبرستان قدیمی کله گان، قبرستان گشت، قلعه بلقیس، قلعه خیرآباد ، قلعه هشک، قلعه بم پشت، قلعه هیتک، قلعه دزک، قلعه زابلی، قلعه هیدوچ، قلعه سب، قلعه ملا، قلعه کوهک، قلعه کنت، محوطه باستانی کلاتک بخشان، محوطه باستانی کله برزاد، محوطه باستانی روباهک، محوطه باستانی مهتاب خزانه کوهک، محوطه باستانی میل مارو، محوطه باستانی پیر کهورد، محوطه باستانی میر سید عمر، محوطه سنگی یا احمدآباد، مسجد جامع دزک.
نیک شهر : تپه دمبیگان، قلعه نیک شهر، قلعه قصر قند، قلعه بگ، قلعه چانف، قلعه مسکوتان، قلعه اسپکه، قلعه بنت، محوطه سیاه بن، محوطه هاتین یا خاتون، محوطه چهل دختران، مسجد جامع فنوج