موقعیت جغرافیایی

براساس منابع تاریخی موجود، اقوام ایلامی شاخه ای از اقوامی بودند که حدود پنج هزار سال قبل از میلاد از آسیای میانه به ایران وارد شده و در جنوب غرب ایران امروزی ساکن شدند و توانستند دولتی مقتدر با قدمت سه هزار ساله - یعنی از سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد تا ۶۴۵ قبل از میلاد – تشکیل دهند.
ایلامیان دولت خود را که شامل: خوزستان، اطراف کوههای بختیار، لرستان، پشتکوه و انشان یا انزان فارس می شد همزمان با دولت سومری ها تشکیل دادند و شهر شوش را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. در اوایل حکومت شهرهای اهواز و  « خایدالو» یا همان خرم آباد امروز ج زو مهم ترین شهرهای آنان به حساب می آمد. اما بعدها، سرزمین تحت سلطه شان را تا نواحی مرکزی و شرقی ایران گسترش دادند.
ایلامیان کشور خود را «هلتمتو» ( Haltamtu ) یعنی «سرزمین خدا»، می نامیدند و در کتیبه های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام » به معنای کوهستان یا «کشور طلوع خورشید» ذکر کرده اند. همچنین سومری های دشت نشین ناحیه بین النهرین، کشور ایلام را «ایلام »(Elam) به معنای «کشور کوهستانی» و اهالی آن را «ایلامی» یعنی «ساکنین مناطق کوهستانی» خطاب میکردند و اکدی ها هم نام ایلام را از سومری ها اخذ کردند .
دولت مقتدر ایلام، پس از ۳ هزار سال حکومت، بالاخره، در سال ۶۴۵ قبل از میلاد با حمله آشور بنی پال - پادشاه آشور - و دستگیری خوم بان کالداش - آخرین شاه ایلام - منقرض شد.
در دوران حکومت مادها، هخامنشیان، سلوكیان و اشكانیان، این سرزمین به جهت همسایگی باحوزه های همدان، كردستان، كرمانشاه، لرستان و از همه مهم تر قرار گرفتن در کنار شوش – خوزستان امروزی - دارای آثاری و تمدن مهمی است. در عهد ساسانیان سرزمین ایلام امروزی را ایالت های «مهرجانقذق» و «ماسبذان» تشكیل داده بود كه پس از تصرف اعراب، مسلمانان آن را «سرزمین جبال یا كوهستان» نامیدند. ایالت جبال که مرکز آن «سیمره» بود در دوران حکومت اعراب جزو یکی از سرزمین های تحت حكومتی بغداد و بصره درآمد و تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد. ولی با وقوع زلزله در سال ۳۳۴ ه.ق ، این منطقه برای همیشه از بین رفت و تا دوران قاجاریه اطلاعی از آن در دست نیست. اما در دوره قاجاریه با ورود «‌حسین قلی خان ابوقداره» به منطقه پشتكوه وپسرش «غلامرضاخان»‌ بعنوان والی، بار دیگراین منطقه رونق گرفت.

اقوام و زبان

وقوع حوادث طبیعی وغیر طبیعی نظیر مرگ ومیرهای ناشی از بیماریهای واگیر، خشكسالی، از بین رفتن مراتع، محصولات كشاورزی، تلف شدن دامها، جنگ ها وخونریزی های خارجی، داخلی وقومی و در نهایت سیاست های حكومتی طی چند قرن گذشته بیشترین تاثیر را در جابجایی گ سترده گروهی جمعیت های انسانی در این منطقه داشته است. با این وجود استان ایلام محل زندگی اقوام مختلفی همچون؛ لر، لک، کرد و عرب است كه توانسته اند سالیان متمادی در ۲۰ حوزه ی فعلی ایلام با تعامل فرهنگی وزندگی مسالمت آمیز بر همدیگر تاثیرات فراوانی بگذارند.

اقوام لر : لرهای ساكن استان ایلام، بیشتر در شهرستان دره شهر و یا به صورت پراكنده در بخش هایی از شهرهای آبدانان و دهلران زندگی می كنند. این اقوام خود را به واسطه ی همجواری با استان لرستان، از ایلات وطوایف مختلف لرستان می دانند.

اقوام لك : از گروههای بزرگ وكوچكی تشكیل شده اند كه درنقاط مختلفی از استان كرمانشاه ولرستان به صورت پراكنده زندگی می کنند. با این وجود مراكز عمده ی محل سکونت آنها در ایلام، منطقه ی هلیلان وزردلان در شمال استان است. عده ای آنها را لر وبرخی از نژاد كردها می دانند.

اقوم كرد : جزو اقوام بسیار بزرگ ایرانی به شمار می آیند که در نواحی غرب و به ویژه استانهای كردستان، كرمانشاه وایلام ساکن هستند. شهرستانهای ایلام ، شیروان، چرداول، ایوان، قسمت هایی از دهلران، مهران و آبدانان، از مراكز عمده سكونت كردهای ایلامی است كه به زبان كردی و گویش ایلامی سخن می گویند. آنها در گذشته مانند سایر گروه های استان زندگی كوچ نشینی داشتند، ولی امروزه به علت افزایش جمعیت، یکجا نشین شده اند و تعداد معدودی از آنان به شیوه گذشته زندگی می کنند. ایلام امروزی گرچه مدت ها جزوی از ولایت لرستان بود اما از دیرباز محل سکونت طوایف و قبایل کرد بوده است، به طوری که ۷۰ درصد از ساکنین آن را اقوام کرد تشکیل می دهند .

ملکشاهی: در شهرستان‌های ایلام و مهران

خزلی: در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول

آبدانانی : در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر

ایلامی: در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول

بدره ای : در بخش بدره از شهرستان دره شهر

قوم عرب : ایلامی های عرب زبان جزو آن دسته از مهاجران عربی هستند كه در قرون گذشته ودر پی تحولات سیاسی و عوامل مختلف دیگر به ایران وبه ویژه به نواحی جنوب غربی مهاجرت كرده اند و با عرب زبانان خوزستان نیز دارای رابطه ی خویشاوندی وقومی هستند. آنها هنوز به زبان عربی محلی سخن می گویند وعلیرغم تغییرات فراوان فرهنگی هنوز اكثر آنها سمبل های عمده فرهنگ خویش را مانند لباس، زبان، برخی رسوم حفظ كرده اند. این قوم به عنوان اقلیت در شهرستان های جنوبی و شرقی استان به صورت پراکنده ساکن هستند.

موقعیت اجتماعی و اقتصادی

بدلیل وجود چاه های نفتی، پالایشگاه های گاز، واحد پتروشیمی و شهرک های صنعتی در استان ایلام، ایلام جزو استان نفت خیز ایران محسوب می شود. این استان دارای ۱۱ درصد منابع گاز ایران است و روزانه ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام از چاه های نفتی دهلران استخراج و از طریق لوله به پالایشگاه ها در جنوب ایران منتقل می کند.
اما با این وجود بیشتر فعالیت اقتصادی مردم این استان بر کشاورزی، دامداری و پروزش زنبور عسل متمرکز شده‌است. كشاورزی در اكثر نقاط استان به صورت سنتی انجام می‌شود. بدین صورت كه مراحل مختلف آن از داشت، كاشت و برداشت با استفاده از اصول و روش‌های ابتدایی و سنتی صورت می‌گیرد و هم اكنون نیز بخش مهمی از درآمد و حتی اشتغال مردم استان در بخش كشاورزی متمركز شده است. مهم‌ترین محصول كشاورزی استان،‌ گندم است.
همچنین وجود كوهستان‌ها، جنگل‌ها، مراتع نسبتاً سرسبز، انواع گل و گیاه در بهار و تابستان و نیز وجود مناطق گرمسیری و سردسیری در مجاورت یكدیگر، بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.
اما در بخش صنعت، استان ایلام یكی از محروم‌ترین استان‌های كشور محسوب می شود. در این استان به علت شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی، از دیرباز، صنایع، به ویژه صنایع نوین كارگاهی، رونق چندانی نیافته است. بخش صنعت سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ایلام عمدتاً در صنایع خانگی و كارگاهی خلاصه می‌شود و صنایع دستی آن عبارتند از: قالی و قالیچه،
جاجیم، خورجین، سیاه چادر، رسن، نمد، گیوه و گلیم كه با توجه به فراوانی مواد اولیه مانند پشم و موی بز تولید آن‌ها از گذشته های دور رایج بوده است.
منابع معدنی استان نیز منحصر به منابع رسوبی است و به طور عمده شامل كانی‌های غیرفلزی می‌شود. تاكنون ذخایر مواد معدنی فلزی در استان شناخته نشده است ولی استان ایلام دارای ذخایر نفت و گاز غنی است.
البته در آخر باید این نکته را اضافه کنیم که؛ باتوجه به گشایش مرز عراق در شهرستان مهران امکان توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر بیشتر شده است.

بخش شیرینی : انواع شیرینی بژی بر ساق، شیرینی کله کنجی، شیرینی کاک، شیرینی گمگه، حلوای بگل که ترکیبی از پودر کشک و خرما است .

بخش کشاورزی : کنجد، گردو، سقز محلی از صمغ درخت بنه

بخش دامداری : روغن حیوانی معروف به روغن کرمانشاهی، کره محلی، کشک، عسل کوهی مربوط به مناطق سورگه و شلم

بخش صنایع دستی : جاجیم، نمد مالی، گیوه

جاذبه های طبیعی

ایلام : آبشار اما، آبشار چم آو، آبشار سرطاف، آبشار گچان، تالاب زمزم، تالاب چکر، دره ارغوان، دامنه های کوه قلاقیران، غار تایه گه، غار زینه گان

آبدانان : دریاچه دوقلوی سیاه گاو آبدانان، دامنه کوه اناران، دامنه کوه کبیرکوه، دریاچه سیاه گاو، حاشیه رودخانه سیاه گاو، غار مراژه، مناظر طبیعی سراب آبدانان

ایوان : قنات سراب ایوان، غار طلسم ایوان، غار انفجاری

دهلران : آبشار آب طاف، دامنه های دینار کوه، چشمه آب گرم، حاشیه رودخانه آب دره جکه، حاشیه رودخانه آب مورموری، حاشیه رودخانه آب سارکوه، چای قره تپه،  غار خفاش

دره شهر : آبشار آب آسیاب، آبشار ماربره، تنگ بهرام چوبین، تنگ ماژین، حوضچه آب زمزم، غار کول کنی در طبیعت کبیرکوه در کنار رود سیمره

مهران :  دامنه کوه کلک، حاشیه رودخانه پالشک آب، غار زینه گان یا غار بهشت

جاذبه های تاریخی

ایلام : تپه ورده کبود، تفرجگاه های جنگلی مله پنجاو، حاجی بختیار و آبزا، منجیل و میان تنگ، سنگ نبشته قلعه والی، قلعه والی در تپه چقامیرگ، قلعه قیران، قلعه اسماعیل خان، قلعه تاریخی چورا، قلعه کنجانچم، موزه مردم شناسی.

آبدانان : انبارهای هزار در آبدانان، زیارتگاه سید صالح الدین، قلعه تاریخی پشت قلعه، قلعه هزارانی، مسجد جامع

ایوان : آتشکده سه پا، مسجد جامع

دهلران : آتشکده میمه، تپه علی کش، تپه موسیان، تپه محمد جعفر، تپه مراد آباد، سنگ نوشته میمه، شهر تارخی سمیره، قلعه شیاخ، قلعه پاقفله، قلعه کره چکا، قلعه انجیر، موزه حیات وحش و تاریخ طبیعی.

دره شهر : آتشکده دره شهر، آسیاب آبی در روستای شیخ مکان، آثار خرابه های شهر سمیره، قصرها و بازارهای تاریخی، آثار تاریخی پل گاومیشان، تپه باستانی تیغن، زیارتگاه جابر انصاری، زیارتگاه بابا سیف الدین، زیارتگاه امام زاده صالح، چهار طاقی دوران ساسانی، قلعه و شهر تاریخی ماژین، قلعه پوراشرف، قلعه زینل یا زبیده، قلعه جهانگیرآباد، قلعه پنج برادر مورموری یا قلعه تاجمیر، قلعه ارمو، قلعه میرغلام هاشمی، موزه دره شهر.

مهران : آتشکده متعلق به دوره ساسانیان، امام زاده علی صالح، امام زاده سید حسن، بقعه پیر قتال، تپه باستانی چغا آهوان و چغا گلان، زیارتگاه سید محمد عابد، سنگ نبشته دوره آشوری، کتیبه تخت خان، قلعه زمستانی والی معروف به کنجانجم، موزه دفاع مقدس.